“Dựa trên những lời giáo huấn để đánh giá một
vị thầy: Đừng có tin một cách mù quáng, nhưng cũng đừng có phê bình mù quáng”. (Dalai
Lama)
Chúng ta cần sự hỗ trợ trên con
đường tâm linh để giúp chúng ta tìm ra con đường đúng đắn. Rõ ràng, một người tốt
nhất để chúng ta đi theo có thể xem như là một hướng dẫn viên du lịch giỏi, người
đã đi qua con đường đó một cách thành công. Người ấy có thể giúp ta rút ngắn lộ
trình của mình và tránh những chướng ngại trên đường.
Ở phương Tây, vai trò của vị thầy
tâm linh thường bị hiểu nhầm, bởi vì người phương Tây đã không còn giữ hệ thống
giáo dục cổ điển, học sinh học với một vị thầy giáo trong nhiều năm, chẳng hạn
như là việc học các ngành nghề thủ công.
Có nhiều sự hiểu nhầm về các bậc
thầy tâm linh. Một số người có thể nghĩ rằng, một vị thầy tâm linh sẽ nhận lãnh
toàn bộ trách nhiệm đối với đời sống của một người đệ tử, và xem người đệ tử
như là một kẻ biết vâng lời, như một đứa trẻ vô tâm. Như Scott Mandelker nhận định:
“Dường như rằng, hầu hết những người đệ tử đều thật sự muốn giữ lại một chút
tính trẻ con, và thần tượng hóa người cha, người mẹ tâm linh thiêng linh của
mình”.
Tuy nhiên, không ai có thể nhận
lãnh trách nhiệm thay cho chính ta, thay cho lối sống của ta, thay cho những hạnh
nghiệp mà ta đã làm. Thậm chí, ngay cả khi chúng ta nhường việc đưa ra một số
quyết định lại cho người khác thì chúng ta vẫn chịu trách nhiệm về những hành động
của ta, kể cả khi chúng ta chuyển các quyết định ấy cho người khác.
Chúng ta cần có cái nhìn
thiết thực về những vị thầy tâm linh. Nếu chúng ta muốn học điều gì đó thì
chúng ta cần một vị thầy, hoặc ít ra thì sẽ rất hữu ích khi chúng ta có một vị
thầy chỉ dẫn. Làm sao chúng ta có thể tiến bộ trong việc tập đọc, tập viết khi
không có thầy dạy, không có người hướng dẫn? Ngài Zasep Tulku Rinpoche đã dạy:
“Nếu bạn học Phật chỉ vì mục đích nghiên cứu, vì muốn phát triển sự hiểu biết
của mình về Phật pháp, nếu bạn bạn chỉ học Phật pháp mang tính học thuật, chỉ ở
mức độ tri thức thì tôi nghĩ bạn không cần đến mối quan hệ thầy-trò. Và bạn
cũng có thể học với tất cả mọi vị thầy. Việc này cũng giống như bạn đến học tại
một trường đại học vậy, bạn học với những vị thầy khác nhau, những giáo sư khác
nhau và cứ thế bạn tiến về phía trước. Nhưng nếu bạn muốn dấn thân tu theo Phật
pháp thì cần phải có vị thầy dẫn dắt, bởi vì chúng ta cần phải biết làm sao để
đạt đến sự giải thoát, làm sao để thực tập Chánh pháp”.
Trong đạo Phật, chúng ta cần
phải nhận thấy được rằng, vai trò của người thầy tâm linh là vô cùng quan
trọng, bởi vì người thầy có thể dẫn dắt chúng ta tìm thấy được trí tuệ bên
trong mình, nhận thấy “vị thầy bên trong” của mình. Chúng ta cần phải phát
triển trí tuệ và sự thấu hiểu của mình để trở thành một bậc thầy, và cuối cùng
là chính ta trở thành một vị Phật. Trong ý nghĩa đó, một vị thầy như là “một
người mẹ tâm linh”; ở giai đoạn khởi đầu, chúng ta dường như không có khả năng
tự lập, vì thế chúng ta cần nhiều sự giúp đỡ, sự chỉ dẫn; nhưng cuối cùng thì
chúng ta cần phải đứng bằng chính đôi chân của mình và có khả năng tự lập. Ngài
Lama Thubten Yeshe từng dạy: “Một vị thầy tâm linh là một người thật sự có thể
chỉ cho bạn thấy Phật tánh trong tâm của bạn và là người biết những phương
thuốc tuyệt hảo để chữa trị những tâm bệnh của bạn. Một người mà không biết tâm
của chính họ thì sẽ không bao giờ biết được tâm của người khác, do vậy họ không
thể nào làm một vị thầy tâm linh”.
Trước khi chúng ta quyết đinh
đi theo một vị thầy tâm linh, chúng ta cần phải tìm hiểu về vị đó, đây là điều
hết sức quan trọng. Có không ít những điều dối trá ở xung quanh ta. Trong
truyền thống Ấn Độ cổ, các vị thầy thường được kiểm tra trong vòng 12 năm hoặc
hơn trước khi họ được hoàn toàn tin tưởng và giao phó nhiệm vụ làm vị thầy
hướng dẫn tâm linh cho học trò. Người ta rất dễ đi theo người khác một cách mù
quáng, đặc biệt là với “những người nói rất êm tai” và “những người bán hàng
giỏi”. Lý do khiến các vị thầy tâm linh được gọi với những cái danh từ xấu đó
là vì nhiều người đã bị lừa bởi những thứ hào nhoáng bên ngoài. Những người đó
không nên tin tưởng một cách mù quáng vào các vị thầy như thế để rồi đi theo
họ.
Bạn cần phải có trách nhiệm
kiểm tra những cảm nhận của mình một cách nghiêm túc, ngay cả trong những mối
quan hệ cá nhân: Kiểm chứng xem những hành vi của họ có hợp với những gì họ nói
không? Phải chăng họ thường nhấn mạnh đến những vấn đề đời thường hơn so với
con đường tâm linh của họ? Hãy xem những gì mà các vị đệ tử khác nói về thầy
của họ; và đương nhiên là cả những điều mà các vị thầy khác nghĩ.
Làm sao để một người có thể
chọn cho mình một vị thầy để giảng dạy cho họ các vấn đề tâm linh hoặc là nhận
biết một vị thầy đáng tin cậy? Đối với câu hỏi này, Đức Dalai Lama đã dạy: “Điều
này nên được tiến hành một cách tương ứng với tính tình và mối quan tâm của
bạn, nhưng bạn phải phân tích kỹ lưỡng. Bạn phải kiểm tra trước khi nhận một vị
thầy tâm linh để xem vị đó có thật sự có khả năng hay không. Trong kinh điển có
dạy rằng, một con cá ẩn nấp dưới nước có thể được nhìn thấy thông qua sự chuyển
động của những gợn sóng lăn tăn trên mặt nước, cũng vậy, những phẩm chất bên
trong của một vị thầy, qua thời gian, có thể nhìn thấy một ít thông qua những
hành vi của vị đó. Chúng ta cần nhìn vào sự uyên thâm của vị thầy - khả năng
giải thích các chủ đề - và xem vị đó có thực hiện những lời họ dạy trong tư
cách đạo đức và lối sống của bản thân hay không.
Theo ngài Jamgon Kongtrul Lodro Thaye, thật khó để nhận
ra một vị thầy chân thực, bởi vì những phẩm chất của một vị thầy đích thực
thường nằm ở bên trong. Chúng ta không thể dựa vào những yếu tố bên ngoài được,
nhưng những yếu tố bên ngoài là những gì chúng ta có thể thấy. Rất khó nhìn
thấy được những phẩm chất bên trong của người khác. Một người kinh doanh có thể
thân thiện với chúng ta hơn cả người bạn thân nhất của mình, trong khi động cơ
bên trong của anh ta là chỉ để bán được sản phẩm. Tương tự như thế, một vị thầy
hành xử với chúng ta bằng một thái độ rất tử tế và đầy yêu thương, nhưng điều
đó không hẳn là vị ấy có tâm thương yêu và vị tha, tại vì chúng ta không thể
nhìn thấy được động cơ bên trong của người đó. Chúng ta cũng không thể xác định
những phẩm chất của một vị thầy dựa trên danh tiếng của họ, hay là dựa trên số
lượng đệ tử, học trò của họ.
Không có một giải pháp đơn
giản cho vấn đề này, nhưng có một vài điều mà chúng ta có thể áp dụng trong
việc tìm kiếm cho mình một vị thầy tâm linh. Trước hết, chúng ta cần làm quan
với những phẩm chất của một vị thầy tâm linh, đó là: 1. Một vị thầy tâm linh
phải có hành vi đạo đức phù hợp, không làm tổn hại người khác mà lại còn giúp
đỡ; 2. Có khả năng định tĩnh; 3. Không chấp ngã và không có những ý niệm về tự
ngã; 4. Giảng dạy mọi người với tâm thương yêu, không vụ lợi; 5. Có sự hiểu
biết, có tri thức phù hợp; 6. Chuyên tâm giảng dạy không biết mệt mõi; 7. Thông
thạo nhiều kinh điển; 8. Nghiên cứu sâu và thực chứng nhiều hơn học trò; 9.
Khéo thuyết giảng; và 10. Không thất vọng và bỏ rơi học trò khi họ có những
biểu hiện chưa tốt. Nếu được thì nên tìm những vị thầy tâm linh hội đủ 10 phẩm
chất nói trên, hoặc ít nhất là 5 phẩm chất đầu. Tiếp đến, chúng ta phải duy trì
sự tỉnh giác đối với động cơ của chính mình trong quá trình tìm kiếm vị thầy
tâm linh. Chúng ta phải luôn tự vấn chính mình: Phải chăng tôi đang tìm kiếm
một vị thầy để giúp tôi đạt được sự giác ngộ để rồi làm lợi ích cho chúng sanh,
hay là tôi tìm kiếm một vị thầy để thỏa mãn nhu cầu của tôi là có được uy tín
khi được ở bên cạnh một vị thầy nổi tiếng, hay chỉ đơn giản là tôi bị thu hút
bởi không gian tu tập đẹp đẽ của vị thầy, hay là bị cuốn hút bởi hình ảnh của
cộng đồng tu sĩ tân thời…?
Những động cơ của chúng ta rất
là quan trọng, chúng góp phần giúp ta tìm được một bậc thầy minh triết thực sự.
Bởi vì, vị thầy mà ta tìm thấy có liên hệ với nghiệp của ta, và nghiệp của ta
thì lại gắn kết mật thiết với động cơ của mình. May mắn cho chúng ta là còn có
những phương pháp giúp ta thanh lọc động cơ của bản thân và tạo ra những điều
kiện tương hợp cho việc tìm kiến một vị thầy minh triết. Những phương pháp ấy
là: dùng sự tỉnh giác của mình để soi rọi vào những động cơ của bản thân càng
nhiều càng tốt, thực tập thiền mỗi ngày, và cầu nguyện Tam bảo gia hộ… Những
phương pháp này sẽ giúp ta gặp và nhận ra một vị thầy minh triết thực thụ.
Trong truyền thống tu tập của
Phật giáo, Đức Phật đã ví những giáo pháp mà Ngài đã giảng dạy như những vị
thuốc, và người thầy tâm linh thực thụ như là những vị bác sĩ giỏi, có khả năng
chẩn đoán đúng tâm bệnh của đệ tử để rồi đưa ra những phương thuốc phù hợp giúp
chữa lành căn bệnh cho họ. Vì thế, trên con đường tu học, nếu ta gặp được một
vị thầy tâm linh thực thụ, một vị thầy với đầy đủ sự minh triết và lòng thương
yêu để dẫn dắt chúng ta tu học thì đấy là một diễm phúc lớn, một phước báo lớn
của ta.
Rudy Harderwijk - Quảng Trí lược dịch
(Nguồn: Nguyệt san Giác Ngộ, số 192, ra tháng 3/2012)